AI en de toekomst van werk: “Europa moet werknemers centraal stellen.”
Waar blijft de sociale reflex? Terwijl grote techbedrijven naar hartenlust miljoenen dollars blijven investeren in de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie, waarschuwt Elizabeth Kuiper als hoofd van het Social Europe and Well-being programma bij de denktank van het European Policy Centre (EPC) voor verschillende zorgwekkende ontwikkelingen op de Europese arbeidsmarkt.
Verder dan de AI-verordening
“We zien bijvoorbeeld een reëel risico op polarisatie, waarbij de vraag naar hooggeschoolde werknemers toeneemt ten koste van laaggeschoolde arbeid,” begint Elizabeth Kuiper. Haar waarschuwing komt op een cruciaal moment, nu bedrijven en overheden worstelen met de snelle opkomst van generatieve AI.
De Nederlandse Kuiper heeft recht van spreken. Ze woont en werkt al ruim 15 jaar in de Europese hoofdstad, steeds actief op het snijvlak tussen politiek en beleid. In ons gesprek benadrukt zij dat Europa weliswaar vooroploopt met de AI Act, maar dat deze wetgeving mogelijk niet ver genoeg gaat om werknemers te beschermen. “Het is fantastisch dat Europa de morele leiding heeft genomen en Europese waarden in wetgeving heeft vertaald. Maar er zijn nog veel vragen die explicieter aangepakt moeten worden, met name over de kwaliteit van werk.” De AI Act, hoewel baanbrekend, schiet volgens Kuiper van het EPC tekort in het aanpakken van de bredere maatschappelijke gevolgen van AI-implementatie op de werkvloer.
Vanuit het EPC waarschuwt ze specifiek voor drie zorgwekkende ontwikkelingen:
- Ten eerste is er het grote risico op ‘de-skilling’ door gebrek aan adequate training bij de implementatie van nieuwe technologieën.
- Ten tweede ziet men een gestage toename van tewerkstelling via digitale platformen waar de arbeidsomstandigheden en –voorwaarden nog vaak ondermaats zijn. Zo bleek recent uit een onderzoek door Fairwork en KU Leuven dat 5 van 6 onderzochte platformen in België niet aan de basisprincipes van eerlijk werk voldoen.
- Ten derde is er de groeiende en verontrustende invloed van Big Tech op het beleidsdebat. Dit was bijvoorbeeld zichtbaar tijdens de recente AI Action Summit in Parijs, waar het gesprek over de veilig gebruik van AI vrijwel afwezig was. “Grote techbedrijven hebben enorme hoeveelheden lobbygeld tot hun beschikking, terwijl er steeds minder middelen zijn voor onafhankelijk onderzoek en advies. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling, omdat het de onafhankelijke analyse en kritische reflectie bemoeilijkt.”
Verantwoordelijkheden
De oplossingen liggen volgens Kuiper van het EPC op verschillende niveaus. Op overheidsniveau is er behoefte aan een herziening en uitbreiding van de AI Act om de arbeidsmarkteffecten beter te stroomlijnen. “Overheden en politici spelen een cruciale rol,” stelt Kuiper. “Ze moeten zorgen voor een stabiele en welvarende democratie, waarin mensen tevreden zijn met hun baan en de kwaliteit van hun leven. Alleen dan kunnen we economische groei realiseren en is er ook geen reden meer tot negatieve radicalisering.”
Maar ook ondernemingen moeten hun verantwoordelijkheid nemen door te investeren in omscholing en door hun werknemers actief te betrekken bij de implementatie van AI-systemen. “Training en omscholing zijn essentieel om mensen te helpen het potentieel van zowel zichzelf als de technologie te benutten,” aldus Kuiper. Ze roept werkgevers op om in gesprek te gaan met hun werknemers: “Luister naar de stress die ze ervaren als gevolg van de constante stroom aan nieuwe informatie of de druk van hun soms zware of onzekere jobs. Werkgevers hebben echt wel de verantwoordelijkheid om dit aan te kaarten.”
Training en omscholing zijn essentieel om mensen te helpen het potentieel van zowel zichzelf als de technologie te benutten.
Technologie en waarden
Het World Economic Forum voorspelt dat AI en automatisering wereldwijd 92 miljoen banen zullen doen verdwijnen maar ook 170 miljoen nieuwe banen zullen creëren. Kuiper benadrukt echter dat deze op zich positieve cijfers de menselijke impact totaal verhullen. “Het gaat om een enorme impact op al die individuele levens. Hoe wordt iemands baan aangepast? Welke gevolgen heeft dit voor hun leven?” Deze vragen vereisen volgens haar een dringende dialoog tussen alle betrokkenen, en dit niet enkel over de juiste opleiding.
Een belangrijk nieuw concept dat Kuiper bij ons introduceert is dat van ‘tech democracy’: “Het gaat om de interactie tussen technologie en de waarden die nodig zijn om die technologie vorm te geven, zoals inclusie en het vermijden van polarisatie. Technologieën moeten vorm krijgen aan de hand van onze waarden.” Dit vereist volgens haar een verbeterde sociale dialoog en meer bescherming voor platformwerkers, bijvoorbeeld door de Platform Work Directive nieuw leven in te blazen.
Technologieën moeten vorm krijgen aan de hand van onze waarden.
Constructief onderzoeksproject
Elizabeth Kuiper meldt ons tenslotte dat EPC betrokken is bij een breed studieproject van de Europese Commissie over de toekomst van werk en een inclusievere arbeidsmarkt. De onderzoeksthema’s van dit ‘ERA4FutureWork’-initiatief ( ‘Research Perspectives on the Future of Work’) houden ondermeer verband met:
- De invloed van een overgang naar een duurzame groene economie op (toegang tot) de arbeidsmarkten en sectoren.
- De noodzaak van nieuwe vaardigheden en toegankelijke opleidings- of omscholingsprogramma’s om ongelijkheden te verminderen.
- De impact van AI en automatisering op werkgelegenheid, arbeidsmobiliteit en arbeidsvoorwaarden.
- De noodzaak van mensgerichte technologieën en (sociale) bescherming van werknemers.
- De mogelijke gevolgen voor mensen met een beperking, kwetsbare groepen en laagopgeleiden.
- Onderzoek naar de effecten van regulering en bescherming van werknemersrechten in hun relatie tot platformwerk en AI.
Dit rapport onderstreept alvast het belang van nauwe samenwerking tussen overheden, bedrijven en opleidingsinstellingen om een toekomstbestendige en eerlijke arbeidsmarkt in de EU te waarborgen. De basisboodschap van Kuiper is helder: zonder gerichte actie dreigt AI de bestaande ongelijkheden op de arbeidsmarkt te vergroten. Europa moet niet alleen focussen op technologische innovatie, maar ook zorgen voor goede en inclusieve upskilling- en reskillingprogramma’s. We hebben een duurzame en inclusieve werkstructuur nodig die aansluit bij de maatschappelijke en technologische veranderingen van de komende decennia. “Alleen door de werknemer centraal te stellen en te investeren in sociale weerbaarheid, kan AI bijdragen aan een sterkere en meer inclusieve arbeidsmarkt. De toekomst van werk hangt af van de keuzes die we nu maken,” besluit Elizabeth Kuiper.
Zonder gerichte actie dreigt AI de bestaande ongelijkheden op de arbeidsmarkt te vergroten. De toekomst van werk hangt af van de keuzes die we nu maken.
Lees ook :
