Op zoek naar een kritische zelfevaluatie rond maatschappelijk verantwoord ondernemen? Gebruik de Due Diligence Toolbox!

Boris Verbrugge werkt als onderzoeksexpert ‘bedrijven en mensenrechten’ binnen de onderzoeksgroep Duurzame Ontwikkeling. “Tussen 2011 en 2015 deed ik voor mijn doctoraat onderzoek naar arbeidsomstandigheden in de informele mijnbouw. Na twee jaar als docent-onderzoeker aan de Radboud Universiteit (Nijmegen) en drie jaar als postdoctoraal onderzoeker bij het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid van de Universiteit Antwerpen, werk ik vandaag voltijds als onderzoeksexpert aan het HIVA – Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleven van de KU Leuven. De voorbije jaren heb ik meegewerkt aan een Belgische Due Diligence Toolbox voor kmo’s. We merken dat de interesse voor deze assessment tool bij kmo-ondernemers groot is.”

Transparante toeleveringsketens

“De ‘Corporate Sustainability Due Diligence Directive’ of CS3D is een EU-richtlijn die grote ondernemingen verplicht om hun verantwoordelijkheid op te nemen met betrekking tot hun impact op mensenrechten en milieu”, bevestigt Boris Verbrugge. “Niet enkel binnen de eigen activiteiten, maar ook wat hun toeleveringsketens betreft. Deze wetgeving dwingt ondernemingen om risico’s te identificeren, negatieve effecten te voorkomen en herstelmaatregelen te treffen. Het doel is om duurzaamheid en ethische bedrijfsvoering te bevorderen, terwijl schade aan mens en milieu tot een minimum wordt beperkt.”

“Voorlopig vallen kmo’s buiten de scope van deze richtlijn. Toch moeten ook zij beseffen dat deze thematiek een impact kan hebben op hun bedrijfsstrategie en -activiteiten. De vraag naar meer transparantie in toeleveringsketens rijst ook bij toeleveranciers van grote bedrijven. Vaak zijn dit kmo’s die hierbij in het vizier komen.”

CS3D versus CSRD

In elk geval kun je het thema due diligence niet loskoppelen van de CSRD-rapporteringsplicht die momenteel voor tal van ondernemingen uit de startblokken schiet. Boris legt uit: “De CS3D en CSRD zijn nauw met elkaar verbonden. De CSRD omvat de verplichting om – via de dubbele materialiteitsanalyse – duurzaamheidsimpacts, risico’s en opportuniteiten (IRO’s, nvdr) te identificeren, aangevuld met een rapportering over deze IRO’s en over het beleid en de acties van het bedrijf om met de IRO’s aan de slag te gaan. Tegelijk omvat de CSRD de verplichting om te rapporteren over due diligence-processen. Het grote verschil met CS3D is dat de CSRD een bedrijf niet verplicht om iets te doen, behalve het rapporteren. Vanuit juridisch perspectief kun je als ondernemer rapporteren dat je geen acties of due diligence-beleid hebt, hoewel je dan wel moet verantwoorden waarom dat zo is. De CS3D gaat een stap verder, door bedrijven te verplichten actie te ondernemen om risico’s te beperken. Zo versterken beide richtlijnen elkaar en zorgen ze samen voor grotere verantwoording en transparantie.”

Er is echter meer dan louter wetgeving. Boris Verbrugge: “Er zijn alsmaar meer vrijwillige standaarden die due diligence-vereisten opnemen, en ook financiële stakeholders focussen extra op hoe bedrijven omgaan met duurzaamheidsrisico’s. In de praktijk merken we dat due diligence vooral speelt in b2b-relaties waar kleine ondernemingen aan grotere leveren. In sectoren als de maakindustrie, voeding, technologie en kleding is het alle hens aan dek. In de dienstensector speelt het thema minder. Toch verdient due diligence ook alle aandacht in sectoren met complexe onderaannemingsketens, zoals in de transport, schoonmaak of bouw.”

De CSRD- en CS3D-richtlijnen versterken elkaar en zorgen samen voor grotere verantwoording en transparantie in grote én kleine bedrijven.

Aansprakelijkheid van kmo’s

Wat met de aansprakelijkheid van kmo’s voor wat er in hun toeleveringsketen gebeurt? Hoe verschillen de CS3D en de CSRD hier van elkaar? “In de CSRD-richtlijn ligt de nadruk op het zo transparant mogelijk rapporteren over de impact, risico’s en opportuniteiten van duurzaamheidsactiviteiten, maar er is geen directe aansprakelijkheid voor wat er in de toeleveringsketen gebeurt. Bedrijven moeten hun prestaties openbaar maken, maar zijn niet verplicht tot corrigerende acties. De CS3D-richtlijn gaat verder: je moet kunnen aantonen dat het proces – de due diligence – goed zit. Zolang dit het geval is, ben je in principe niet aansprakelijk. De grote vraag is hoe dan bepaald zal worden wat ‘goed’ is. Is het bijvoorbeeld voldoende dat een bedrijf deelneemt aan een vrijwillige standaard als FSC of aan sectorinitiatieven zoals Beyond Chocolate? Het antwoord is neen…”

Duurzaam inhuren van extern talent

Wordt in de due dilligence ook kritisch gekeken naar het inhuren van externen – alle contractvormen – en hoe hiermee wordt omgegaan? In de meeste organisaties heeft men nog steeds geen zicht op die externen, laat staan dat ze goed en duurzaam worden beheerd. Boris Verbrugge licht toe: “Ook voor dit thema moeten we een onderscheid maken tussen beide richtlijnen. De CSRD neemt “non-employee workers” (waaronder “individuals with contracts with the undertaking to supply labour”) integraal mee in de rapporteringsstandaard ESRS S1 (“own workforce”). Bedrijven moeten dus mogelijke impacten op deze workers in kaart brengen en hierover verslag uitbrengen, aangevuld met beleid, acties en doelstellingen met betrekking tot deze impacten. De CSRD omvat enkel een rapportageverplichting: als onderneming kun je dus rapporteren dat je niet over een beleid of acties beschikt.”

“Onder de CS3D is niets doen geen optie meer. Deze wetgeving verplicht de allergrootste bedrijven om effectief actie te ondernemen om risico’s te beperken. De CS3D verwijst niet expliciet naar “non-employee workers”, maar lijkt ook een brede invulling te geven aan het begrip “employees”: “For the purposes of this Directive, employees should be understood as including temporary agency workers, and other workers in non-standard forms of employment provided that they fulfil the criteria for determining the status of worker established by the CJEU”. De CS3D focust dus op de volledige keten in relatie tot het product, en leveranciers van diensten die bijdragen aan deze keten vallen sowieso binnen de scope.” 

Due Diligence Toolbox

Om het thema due diligence bevattelijk te maken voor kleine bedrijven, werkte Boris als wetenschappelijk onderzoeker de voorbije jaren mee aan de ontwikkeling van een laagdrempelige online toolbox. “De Due Diligence Toolbox, die we vanuit HIVA-KU Leuven ontwikkelden in opdracht van het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling, helpt bedrijven bij het implementeren van due diligence-processen voor mensenrechten en duurzaamheid in hun toeleveringsketens”, zegt Boris Verbrugge. “Met onze tool – die uit een zelfevaluatie en handleiding bestaat – bieden we stapsgewijze instructies en hulpmiddelen voor het identificeren van risico’s, het opstellen van strategieën en het monitoren van de naleving ervan. Een belangrijk voordeel is de toegankelijkheid voor bedrijven van verschillende groottes, waardoor zowel grote multinationals als kleinere ondernemingen processen kunnen optimaliseren.”

Sinds de lancering van de tool hebben enkele honderden bedrijven de zelfevaluatie ingevuld. Volgens Boris een bewijs dat het topic leeft bij grote én kleine ondernemingen. “De Due Diligence Toolbox wordt gehost door de het Federale Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (FIDO). Deze federale overheidsdienst kiest voor een beperkte gegevenstracking, waardoor de ingevulde data niet te herleiden vallen tot individuele organisaties. Maar het staat buiten kijf dat de interesse in het topic de voorbije jaren is toegenomen, eerder dan afgenomen.”

Transversale aanpak

Hoewel er bezorgdheid bestaat over de financiële en administratieve implicaties van de duurzaamheidswetgeving, wijst Boris op de positieve impact van de verplichte duurzaamheidsrapportering en zorgplichtwet op het uitrollen van duurzame praktijken binnen bedrijven. “Een transversale aanpak in jouw onderneming is cruciaal voor de effectieve implementatie van zowel rapportering als due diligence-processen. Het bijeenbrengen van verschillende afdelingen – aankoop, compliance, hr, legal,… – zet intern alle neuzen in dezelfde richting en creëert een breed draagvlak om risico’s op het vlak van duurzaamheid en mensenrechten beter te identificeren en aanpakken. Door silo’s te doorbreken, bevorder je dus niet enkel de naleving van de wetgeving, maar versterk je als ondernemer ook transparantie, efficiëntie en de algemene reputatie van het bedrijf wat verantwoord ondernemen betreft.”

Het bijeenbrengen van verschillende afdelingen – aankoop, compliance, hr, legal,… – creëert een breed draagvlak om risico’s op het vlak van duurzaamheid en mensenrechten beter te identificeren en aanpakken.

Lees ook :

• Het tekort aan groene talenten zou de ecologische transitie kunnen vertragen

• Actieplan voor sociale fraudebestrijding is een feit