"Exploring the future of work & the freelance economy"
SLUIT MENU

Wees geen aanhanger van het luddisme!

“Wees geen aanhanger van het Luddisme!“ Eerlijk gezegd, ik had geen flauw idee waar professor Yves Stevens (KULeuven) het over had. Luddisme is geen vorm van Boeddhisme zoals iemand in de zaal dacht, maar een sociale beweging in het Engeland van begin 19de eeuw, die zich verzette tegen industriële en technologische vooruitgang.

De 4de industriële revolutie

Professor Stevens was een van de sprekers op de BEGASOZ Biënnale op 19 oktober jl. in Brussel. Begasoz is het Belgisch genootschap van professoren sociaal recht. Thema van deze studiedag: de 4de industriële revolutie en het sociaal recht.

Wat de 4de industriële revolutie teweegbrengt, de gevolgen en opportuniteiten ervan, dat is wat NextConomy beweegt. Zo meldde ik mij wellicht als een van de weinige niet-juristen met gemengde verwachtingen aan. Jurist of niet, boeiend was het in elk geval. Een variatie aan invalshoeken zette het thema telkens in een ander daglicht. Mijn conclusies:

Gig economie, een nieuw speelveld voor HR

Aan de aftrap: Professor François Pichault (LENTIC, ULiège), een oude bekende voor NextConomy. Samen met zijn team voert hij onderzoek naar nieuwe vormen van werk en de impact hiervan op de rol van HR. Hij is ook co-auteur van het onderzoeksrapport Who takes care of non-standard career paths? waarin medewerkers als ‘quasi-employees’ en niet-standaard werkers als ‘quasi-self-employed’ worden bestudeerd.

Tussen vaste medewerkers op de loonlijst en zelfstandigen in hoofdberoep zijn er de voorbije jaren allerlei tussenvormen ontstaan: interimmanager, ICT-based mobile worker, I-Pro, independent contractor, crowd worker, on demand worker, portfolio worker. Bent u nog mee? Het model van Cappelli & Keller uit 2013 Classifying Work in the New Economy biedt alvast een houvast om een en ander helder en overzichtelijker te maken.

Model Cappelli & Keller

 

In veel landen, ook in België, is de mate van autonomie om werk al dan niet zelf te organiseren een van de bepalende factoren om tot classificatie over te gaan. Maar autonomie bestaat uit drie aspecten. Allereerst is er het statuut, de juridische vorm van de samenwerking, die in alle vrijheid moet worden genomen. Verder bestaat autonomie uit inhoud, de mate waarin men zelf kan bepalen wat men doet, hoe en waar men werkt. En tot slot omvat autonomie ook het aspect omstandigheden: zelf inkomsten genereren, zelf competenties ontwikkelen, zelf middelen inzetten.

Tussen vaste medewerkers op de loonlijst en zelfstandigen in hoofdberoep zijn er de voorbije jaren allerlei tussenvormen ontstaan

Kijk je naar de drie deelaspecten van autonomie bij freelancers in de praktijk dan ontstaat een lappendeken aan mogelijke combinaties. Freelancers zijn dus soms meer, soms minder autonoom, of zoals de professor stelt: “ Il y a tant de situations hybrides.”

Maar onderzoek van Eurofound toont ook de omgekeerde tendens aan: vaste medewerkers willen steeds meer autonoom werken. Zo willen ze plaats- en tijdsonafhankelijk werken, maar ook zelf de inhoud bepalen van waarmee ze bezig zijn en op het resultaat worden beoordeeld.

Meer autonomie houdt helaas ook risico’s in. Zowel voor de werknemer als voor de werkgever. Risico’s op elk van de drie deelaspecten van autonomie: statuut, inhoud en omstandigheden.

“Op het snijpunt van beide ontwikkelingen op de arbeidsmarkt liggen de kansen voor HR”, stelt Pichault, die afrondt met een flinke lijst aanbevelingen.

Platformeconomie: veel ruimte voor een ambitieus politiek project

Een van de nieuwigheden die de gig economie met zich meebrengt, is het verbinden van vraag en aanbod aan werk via online platformen. Professor Fabienne Kéfer stelt dat dergelijke platformen zich opstellen als intermediairs. “Les deux partis se marient, et c’est tout.” De werkers worden niet als werknemers beschouwd.

Maar er zijn zeer grote onderlinge verschillen en gebruiken tussen alle aanbiedende platformen. Het gaat van aanbieden van diensten om honden uit te laten of boodschappen doen tot de virtuele wereld van de human cloud, waarin je mensen uit Bangladesh, Brazilië of een ander ver-weg-land logo’s voor jou laat ontwerpen. Elk platform werkt op een andere manier. Wel of niet beoordelen in de stijl van Tripadvisor. Wel of niet rechtstreeks contact met kandidaten om bijvoorbeeld over de prijs of het contract te onderhandelen. Denk maar aan Uber waarbij je niet over de prijs kan onderhandelen. Hier bepaalt het algoritme welke chauffeur er rijdt en wat het kost. Er is evenmin contact tussen jou als opdrachtgever en de freelance chauffeur als uitvoerder, dus.

De platformeconomie is dus een economie van vele varianten en deint nog steeds uit. Dé vraag die zich stelt rond het statuut van de werkers via al deze platformen is niet zozeer: ‘moeten we de wet veranderen?’ Maar eerder: ‘kunnen we de wet wel (al) veranderen?’

Als we de wet wijzigen zijn er drie opties: al de werkers via dergelijke platformen worden ofwel vaste medewerkers ofwel zelfstandigen of we maken een derde, hybride statuut. Dit laatste is al het geval in enkele landen zoals Canada. Daar blijkt dat het hybride systeem niet altijd een oplossing is om misclassificatie te vermijden. Bovendien kan dit leiden tot opzettelijk misclassificeren, klinkt het: “Il y a un risque que cette catégorie ait une réelle attractivité.”

Als we de wet wijzigen zijn er drie opties: al de werkers via dergelijke platformen worden ofwel vaste medewerkers ofwel zelfstandigen of we maken een derde, hybride statuut.

Wat als we het zelfstandigenstatuut wijzigen en bijvoorbeeld een specifiek contract ontwikkelen voor de werkers in de platformeconomie? Als voorbeeld haalt Professor Kéfer de Deliveroo jongens en meisjes aan die ergens in de stad staan te wachten naast hun fiets met hun smartphone in de hand. Wat is de impact op hun contract op het moment dat ze hun telefoon even deconnecteren? Er bestaan al bijzondere contracten voor specifieke doelgroepen zoals geneesheer-specialisten in ziekenhuizen. Helaas zal het niet mogelijk zijn en is het evenmin realistisch om alle platformwerkers over één kam te scheren.

Wat als we het zelfstandigenstatuut wijzigen en bijvoorbeeld een specifiek contract ontwikkelen voor de werkers in de platformeconomie?

Wat kunnen we dan wel doen? Allereerst de definitie van ‘werk’ opnieuw helder krijgen. Maar ook de spelregels weer scherpstellen (denk aan definitie van minimale vergoeding enz.), net zoals rollen en verantwoordelijkheden. Fabienne Kéfer “ we willen niet terug naar de 19de eeuw! Mensen willen vrijheid en flexibiliteit en daar moeten we het wettelijk kader voor scheppen. Il y a beaucoup de place pour un projet politique ambitieux!”

De definitie van ‘werkkracht’ is niet monolithisch

Als we al de duizenden mensen die werken in de gig economie een plaats willen geven in ons economisch stelsel (‘embrasser les travailleurs du gig economie’) moeten we vertrekken van een zo ruim mogelijke interpretatie van het begrip ’werker’. Deze stelling van Professor Filip Dorssemont wordt even later bijgetreden door Professor Stevens.

Yves Stevens belicht een andere invalshoek. De 4de industriële revolutie waarin we ons momenteel volop bevinden, gaat volgens hem niet zozeer over de platformeconomie, maar wel over de symbiose tussen mensen en innovatieve technologieën. Wat is de impact van AI en andere innovaties op de fundamenten van ons mens-zijn? Hij onderscheidt vijf domeinen, die samen onze identiteit als ‘werker’ maken: onze leeftijd, nationaliteit, gezondheid, werk en arbeidsverleden en tot slot inkomen.

Je kan je de vraag stellen wat de waarde van een arbeidsverleden nog is wanneer je ‘klussen’ (gigs) doet via platforms. Of wat arbeidsongeschikt nog betekent als je afgerukte arm wordt vervangen door een veel performantere robotarm . En tot waar gaat het recht op technologische aanpassingen? En ook, ontstaat er een ‘recht op redelijke technologische aanpassingen?’

Je kan je de vraag stellen wat de waarde van een arbeidsverleden nog is wanneer je ‘klussen’ (gigs) doet via platforms

Wat is leeftijd nog, nu men voorspelt dat het mogelijk zal zijn dat mensen 120 jaar worden? Wat wordt dan de pensioenleeftijd? Sinds 2014 wordt in Ijsland geen enkele baby met het syndroom van Down geboren, niet door abortus, wel door veranderingen in de DNA-structuur aan te brengen. De vraag is: wat moet er wel nog worden afgedekt door de sociale zekerheid nu technologie veel onzekerheden wegneemt waarvoor de sociale zekerheid werd uitgevonden?

Technologische innovaties beïnvloeden onze leeftijd, de manier waarop we werken en onze fysieke kwetsbaarheid. Dat resulteert in een steeds hogere levensverwachting, levenskwaliteit en lichaamsfunctionaliteit. Kortom, de toekomst van de sociale zekerheid is één groot vraagteken. Maar ook: omarm deze veranderingen, geef het luddisme geen kans!

 

De vraag is: wat moet er wel nog worden afgedekt door de sociale zekerheid nu technologie veel onzekerheden wegneemt?

 

Marleen Deleu
Marleen Deleu - Director Trends & Insights NextConomy - on a mission to bring insights and expertise to the freelance workforce and users of contingent labor in Belgium Bekijk alle berichten van #Marleen Deleu